اگر چه خشکسالی پدیده ای است که عموماً قابل پیش بینی و مورد انتظار می باشد، اما وقوع، دوام و شدت خشکسالی در مناطق مختلف تا حد زیادی متفاوت بوده و بالطبع راهکارهای مناسب مقابله دولت و مردم با آن نیز در شرایط مختلف یکسان نخواهد بود. بنابراین ضروری است که سیاست های برنامه ریزی و راهبردی مناسب جهت حفاظت و حمایت در مقابل خشکسالی تنظیم گردد. در سطح برنامه ریزی، مدیران نیازمند تدارک برنامه مناسب برای مقابله با خشکسالی در حدی که توسط پیش بینی های هیدرولوژیکی منطقه ای مورد نیاز است، می باشند.
تدابیر لازم در مدیریت زراعی در شرایط خشکسالی
چنانچه محدودیت های اعمال شده توسط اقلیم، منابع قابل دسترس، پوشش گیاهی و خاک از طریق عملیات صحیح استفاده از اراضی مورد ملاحظه قرار نگیرد، اراضی خشک و نیمه خشک ممکن است مستعد بیابانزایی شوند. استفاده صحیح از اراضی، اثرات زیان بخشی را که منجر به نامتعادل شدن و در نتیجه انهدام شرایط اکولوژیکی شده و نهایتاً به کم شدن تولید بیولوژیکی زمین می انجامد، کاهش می دهد. برخی عوامل مهم در مدیریت زراعی را در چنین شرایط کم آبی می توان بصورت زیر مورد توجه قرار داد
فواصل خطوط کشت
در مواقع کمبود و محدودیت منابع آبی در زراعت گیاهان وجینی مانند پنبه، آفتابگردان، چغندر قند، سیب زمینی ، کنجد، سویا، بادام زمینی و غیره، بایستی فواصل خطوط کشت و بوته ها در روی ردیف های کشت را کمتردر نظر گرفت. بدین ترتیب هم در واحد سطح، از گیاهان بیشتری بهره وری صورت گرفته و هم از رطوبت کم موجود در خاک حداکثر استفاده بعمل می آید.
کنترل علف های هرز
اکثر گیاهان برای ادامه حیات نیاز به نور، آب و مواد غذایی دارند. علفهای هرز نیز معمولاً در مزارع همراه با گیاهان زراعی دیده می شوند و در استفاده از مواد مورد نیاز رشد با آنها رقابت می کنند؛ در نتیجه این مواد به میزان کافی در اختیار گیاهان زراعی قرار نمی گیرند. لذا تضمین ادامه حیات گیاه زراعی و عملکرد، هردو بطور جدی کاهش می یابد و این امر زمانی چشمگیر می شود که یک یا چند عامل مورد نیاز رشد مانند آب در محیط محدود باشد.
اثرات کاربرد کودها
اثرات کاربرد کودها نیز در مصرف آب جایگاه ویژه ای دارد. ازت یکی از مهمترین عناصر غذایی در تغذیه گیاهان بوده و اغلب عملکرد محصولات زراعی را محدود می کند. کاهش مصرف این نوع ماده غذایی و نحوه کوددهی نیز جزء تدابیری است که در خشکسالی ها بایستی مد نظر باشد. از سویی توصیه کودهای پتاسه در نسبت های بالاتر، بدلیل همراه بودن با تغلیظ شیره گیاهی، مقاومت گیاه را به کم آبی افزایش خواهد داد.
تخریب نیروی موئینگی
بمنظور جلوگیری از کاهش رطوبت خاک پس از آبیاری و یا بارندگی که امری اجتناب ناپذیر می باشد، بایستی (جهت تخریب نیروی موئینگی Capillarity ) اقدامات لازم صورت گیرد.
پوشش گیاهی
وجود پوشش گیاهی می تواند ذخیره رطوبتی خاک را افزایش دهد و در ثبات عملکرد محصول موثر باشد. این رطوبت ذخیره شده ممکن است از خسارت دوره های کوتاه مدت خشکی بکاهد و عدم وقوع بارندگی را جبران نماید. لذا تبخیر سطحی خاک را می توان با بر جای گذاردن بقایای گیاهی ( مالچینگ ) و حفظ وضعیت کلوخه ای خاک سطحی نقصان داد و یا به عبارتی دیگر اثر بقایای گیاهان مزرعه در کاهش اثر رواناب مستقیماً باعث کاهش فرسایش آبی می گردد.
عملیات خاک ورزی
در آماده سازی بستر بذر جهت خرد و ریز کردن کلوخه های خاک بایستی از ادوات مناسبی استفاده نمود تا از تبخیر سطحی ممانعت بعمل آید و همچنین در اوقاتی از روز که دما خیلی بالاست بایستی از عملیات خاک ورزی قویاً خودداری شود. تردد زیاد ماشین آلات نیز می تواند سبب فشرده شدن خاک گردد که در اراضی خشک و نیمه خشک امری عادی است.
شور شدن اراضی
بالا بودن شوری آب آبیاری و نیز عملیات کوددهی سبب شور شدن خاک می گردد. شوری بر فرآیند اسمزی موثر بوده و سبب خشکی فیزیولوژیکی می شود؛ این مورد مشابه وضعیتی عمل می کند که بارندگی کم و تبخیر زیاد است. بنابراین شوری یکی از عواملی است که رطوبت قابل دسترس و توزیع پوشش گیاهی را تعیین می کند
آموزش زارعین
در کل بایستی به یک کشاورز، عملیاتی را که لازمه جلوگیری از تلفات آب در حداقل قابل توجهی می باشد، توصیه نمود و این مسئله عمدتاً جنبه آموزشی دارد : زارع نیازمند فهم عملیات و اصول و متدهای قابل قبولی است که جنبه کاربردی داشته باشند. محدودیت های بهره برداری از نظر تحویل آب و ضرورت در تغییر الگوی زراعی باید به زارعین در شروع اجرای عملیات آموزش داده شود تا از برخوردها و بی نظمی های احتمالی جلوگیری بعمل آید.